Papa e Pepe, Ricchi e Poveri

Η Εφημερίδα των Συντακτών, 24-25/5/2025

Την περασμένη εβδομάδα, λόγω εκτοπισμού της στήλης από την έντυπη «Εφ.Συν.» (17/5/2025), για την οποία ομολογώ ότι δεν διαμαρτυρήθηκα εντόνως διότι μεταξύ μας είχα σπαρίλες, έγραψα ένα μικράκι στα «Παρασκήνια» της εφημερίδας, στο οποίο ανέφερα: «Πέρα από την πλάκα, αν έγραφα κανονικά τη στήλη, θα έγραφα για τον “Ελ Πέπε”, τον εκλιπόντα “πρόεδρο των φτωχών”, θέτοντας το ερώτημα: Γιατί θεωρείται ηρωισμός, επίτευγμα ή ακραία εξαίρεση το γεγονός ότι ένας ηγέτης χώρας ούτε ήταν πλούσιος πριν ούτε πλούτισε ασκώντας τα καθήκοντά του; Τι καθιστά τη διακυβέρνηση “μοιραία” μηχανισμό εκμαυλισμού και την εξουσία μέσο κορεσμού της απληστίας;»

Ισχύει για τον «Ελ Πέπε», τον Χοσέ Μουχίκα ή «πρόεδρο των φτωχών», ισχύει και για τον μακαρίτη τον Φραγκίσκο, τον «Il Papa dei poveri», τον «Πάπα των φτωχών». Επαινέθηκαν, εγκωμιάστηκαν, λατρεύτηκαν για το γεγονός ότι δεν πλούτισαν αναρριχώμενοι στα κορυφαία αξιώματα της χώρας του ο πρώτος, του ποιμνίου των 1,4 δισεκατομμυρίου καθολικών του πλανήτη ο δεύτερος. Εντάξει, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η ιστορία του Βατικανού είναι μια διαδρομή αιώνων ανάμεσα στη συγκέντρωση πλούτου και εξουσίας. Ολα όσα θαυμάζουμε ως επιτεύγματα υψηλής τέχνης, μεγαλειώδους αρχιτεκτονικής, αριστουργηματικής ζωγραφικής, επιβλητικής γλυπτικής στη Ρώμη, και σε όλες τις μεγάλες και μικρές «Ρώμες» που έστησε σε όλον τον κόσμο το παπικό υπερκράτος, ακολουθούμενο από ενόπλους σταυροφόρους ή ακολουθώντας αυτό τους σταυροφόρους που του απέσπασαν την πολιτική ισχύ, όλα αυτά δεν είναι παρά απεικονίσεις -υψηλής αισθητικής, βέβαια- του τρόπου που η εξουσία «παράγει» τεράστιο πλούτο. 

Ολες οι μεγάλες θρησκείες που γεννήθηκαν ή εξελίχθηκαν σε κρατικές ιδεολογίες, μηχανισμούς χειραγώγησης, εκφοβισμού και ηθικού εκβιασμού των πιστών τους ή στιγματισμού και εξόντωσης των αλλοπίστων και των αιρετικών, ήταν (και είναι) ταυτόχρονα οργανισμοί συσσώρευσης κεφαλαίου από κάθε πηγή: από την πίστη ή τη λεηλασία της «απιστίας», από τις εθελοντικές εισφορές ή από τις βίαιες αρπαγές εν ονόματι του ή των θεών, των προφητών, των αγίων, των άβαταρ και όποιων άλλων εκδοχών του μεταφυσικού, από τη διαπλοκή με την πολιτική εξουσία και τις ανταλλαγές ποσοτήτων «θείας χάρης» στους ηγεμόνες με χρήμα, ακίνητα, δωρεάν εργατικό δυναμικό. 

Αν και το Βατικανό δεν έχει πλέον την κοσμική πολιτική ισχύ που ο πατέρας της πολιτικής φιλοσοφίας και της θεωρίας του κράτους Τόμας Χομπς αναγνώρισε σε κάθε «εκκλησιακή και πολιτική κοινότητα», παραμένει η πιο εμβληματική, λαμπερή συνεκδοχή του κανόνα ότι η πολιτική εξουσία δεν είναι απλώς ο εγγυητής του εκάστοτε (εκμεταλλευτικού) συστήματος παραγωγής, αλλά και ένας αυτοτελής πόλος συσσώρευσης περιουσιακών στοιχείων. Οχι μόνο για τη χρηματοδότηση των βασικών λειτουργιών του κράτους, αλλά και για τον προσωπικό πλουτισμό των κορυφαίων λειτουργών του. Στην πραγματικότητα δεν πρόκειται περί διαφθοράς, εκτροπής ή εκμαυλισμού.

Εφόσον η πολιτική εξουσία έχει βασική μέριμνα ότι δεν θα ανατραπεί η ταξική πυραμίδα και δεν θα διαταραχτεί η αναδιανομή του πλούτου από τους κάτω προς τα πάνω, η φυσική θέση των κορυφαίων εκπροσώπων τους, αιρετών, δοτών ή ελέω θεού «φυτευτών», είναι εκεί, στην κορυφή της πυραμίδας, ή ελάχιστα κάτω απ’ αυτήν. Το «αφύσικο» είναι ο Μουχίκα και ο Φραγκίσκος, που παραλίγο να χαλάσουν την πιάτσα της διακυβέρνησης, επιλέγοντας όχι μόνο να είναι με τους φτωχούς, αλλά να είναι οι ίδιοι (ή τουλάχιστον να δείχνουν) φτωχοί. 

Θα ήταν πολυτιμότερη η συνεισφορά του Papa και του Pepe, αν έπειθαν τους φτωχούς οπαδούς τους ότι δεν είναι «φυσικό» να είναι φτωχοί, αν δεν τους καθησύχαζαν με κηρύγματα όπως των Ricchi e Poveri (= Πλούσιοι και φτωχοί) από τα μακρινά έιτις, ότι οι φτωχοί μπορεί να είναι πλούσιοι, αρκεί να αγαπηθούν. Δεν πολυπαίζει αυτό. Πείτε στον Τραμπ και στον Μασκ να διαλέξουν ανάμεσα στα δισεκατομμύριά τους και στην αγάπη του αμερικανικού λαού και θα σας απαντήσουν: «Εχουμε αρκετά για να αγοράσουμε τη λατρεία όλου του κόσμου!»

ΚΙΜΠΙ 

kibi2g@yahoo.gr και kibi -blog.blogspot.com

ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ

Με αυτά τα αστέρια κολλημένα στον ουρανό,

και μια παλιά ταινία αγάπης στην τηλεόραση,

ακόμη κι αν μια φέτα προσούτο κοστίζει πολύ

για το σάντουίτς μου, εσύ το κάνεις τέλειο 

Σε αυτές τις τσέπες τις τόσο μεγάλες και άδειες

Μπορώ να βάλω ό,τι θέλεις.

Είμαι χαρούμενος που βρίσκομαι στον κόσμο,

Επειδή ο κόσμος είσαι εσύ.

Ακόμη και οι φτωχοί μπορούν να αγαπηθούν,

Ακόμα και οι φτωχοί μπορούν να είναι πλούσιοι,

Αρκεί να είναι ελεύθεροι.

Φτωχοί, αλλά χαρούμενοι που ζουν

Σε ένα κρεβάτι λίγο στενό,

Μόνοι, εσύ κι εγώ.

Ricchi e Poveri, «Poveri» (Από το άλμπουμ «Mamma Maria», 1982, ερασιτεχνική γκουγκλομετάφραση)

Περί χρέους, on the road

Η Εφημερίδα των Συντακτών, 10 -11/5/2025

ΠΘΥΓ (Πρωθυστερόγραφον): Προς αιτιολόγηση τίτλου, διευκρινίζω ότι το κείμενο αυτό γράφτηκε καθ’ οδόν, στο κινητό, χάρη στον φίλο Γκ. που οδήγησε ήρεμα για ώρες μέχρι τον προορισμό μας. Πρώτη φορά το έκανα, εγώ που δυσκολεύομαι ακόμη και με τα sms. Τελικά κάνει δουλίτσα η εγχείρηση καταρράκτη. Και έχω ένα ακόμη χρέος στον Γκ. για την υπομονή του.

Κυρίως θέμα: 

Πρέπει επειγόντως να φρεσκάρουμε το απελευθερωτικό μας εορτολόγιο. Ποια 25η Μάρτη, ποια 28η Οκτώβρη, ποια 8η ή 9η Μάη της αντιφασιστικής νίκης, η επέτειος του εγγύς μέλλοντός μας θα είναι η μέρα απελευθέρωσης από το χρέος. Για την ακριβή ημερομηνία και χρονολογία ερίζουν πολλοί πρωθυπουργοί και υπουργοί Οικονομικών· άλλοι θέλουν ορόσημο την 20ή Αυγούστου 2018, ημέρα ολοκλήρωσης του 3ου Μνημονίου, άλλοι προτιμούν τη συμφωνία διευθέτησης του χρέους το 2017, εννοείται ότι ο Κυριάκος θα απαιτήσει την 20ή Αυγούστου 2022 για το τέλος της ενισχυμένης εποπτείας, έλα μου όμως που οι διαδοχικοί υφιστάμενοί του στο ΥΠΟΙΚ θέλουν καθένας τους να αφήσει το στίγμα του στο νέο απελευθερωτικό ημερολόγιο, ο Σταϊκούρας την εξόφληση του ΔΝΤ, ο Χατζηδάκης τη μέρα της πιστοληπτικής αναβάθμισης από τον Moodys, αλλά από την εξωτερική κάνει προσπέραση τώρα το νέο «θείο βρέφος» της οικονομίας, ο Πιερρακάκης, που μας βεβαιώνει ότι καθαρίσαμε με τις βαριές δόσεις εξόφλησης του χρέους από το 2032 και μετά, κανένα άγχος για τα παιδιά, εγγόνια και δισέγγονά μας που έχουν φορτωθεί καμιά 300ριά δισ. ευρώ, πληρωτέα μέχρι το 2059.

Αν ξεκαθαρίσουμε τη χρονολογία της απελευθέρωσης από τον ζυγό της χρεοκρατίας, που ωστόσο επί 15 χρόνια μάς είχαν σχεδόν πείσει πως δεν ήταν πιστωτική κατοχή της χώρας, αλλά σωτηρία της από τους πονόψυχους εταίρους μας δανειστές, την ημερομηνία της νέας λαμπρής επετείου τη βρίσκουμε. Ισως να είναι η μέρα που ανεβήκαμε το πρώτο σκαλί της επενδυτικής βαθμίδας, αλλά πάλι μπορεί να πρέπει να περιμένουμε τη μέρα που στην κορφή του χρέους των 360 δισ. ευρώ θα υψώσουμε τη σημαία με τρία Α της πιστοληπτικής αξιολόγησης, όπως ο Κόκκινος Στρατός κάρφωνε τη σοβιετική σημαία στην κορυφή του Ράιχσταγκ, στις 9 Μάη 1945.

Ας το πάρουμε όμως από την αρχή. Οπως είναι γνωστό, ενώ ο κόσμος καίγεται μεταφορικά και κυριολεκτικά, εδώ είμαστε μες στην καλή χαρά. Για την ακρίβεια, η κυβέρνηση και οι αφοσιωμένοι της φίλοι και σύμμαχοι πλέουν σε πελάγη ευτυχίας και αισιοδοξίας, γιατί -όπως είπε ο νέος υπουργός Οικονομικών- ανακτήθηκε η εθνική κυριαρχία επειδή απασφαλίσαμε τη νάρκη του χρέους, «η Ελλάδα από το 2027 δεν θα είναι η πιο χρεωμένη της Ε.Ε.», βεβαιώνει ο Κυρ. Πιερρακάκης. 

Αν και μόνο ως πλάκα μπορούμε να πάρουμε αυτόν τον ισχυρισμό, ότι έχουμε περίπου πετύχει... ουσιαστική διαγραφή του χρέους, που πουλάει σαν χάντρες στους ιθαγενείς η κυβέρνηση Μητσοτάκη, ας δούμε τι πραγματικά έχει συμβεί. 

Το χρέος, όπως είναι γνωστό, έχει ρυθμιστεί από το 2017, επί Τρίπρα και Τσακαλώτου, με τρόπο ώστε μέχρι το 2032 η αποπληρωμή του να μας πέφτει ελαφριά, με μικρότερο επιτόκιο. Μετά το 2032 όμως θα άρχιζαν να σκληρά, γιατί θα έπρεπε να αρχίσουμε να εξοφλούμε το δάνειο του 2ου Μνημονίου, με πιο υψηλό επιτόκιο. Γι’ αυτό και οι κυβερνήσεις και του ΣΥΡΙΖΑ και της Ν.Δ. μετά το 2019 έκαναν ό,τι μπορούσαν για να φτιάχνουν υψηλά πρωτογενή πλεονάσματα για να εξυπηρετείται το χρέος. Εξ ου και το περίφημο μαξιλάρι του Τσακακώτου των 37 δισ. ευρώ, που μετά έγινε μαξιλάρι του Σταϊκούρα, μαξιλάρι του Χατζηδάκη και τώρα μαξιλάρι του Πιερρακάκη, με 44 δισ. ευρώ. Τα μισά από αυτά τα φυλάει ως Κέρβερος ο κληρονόμος της τρόικας, ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας, που κατέχει το 75% από το χρέος των 360 δισ. ευρώ, και τα άλλα μισά τα διαχειρίζεται η κυβέρνηση, για να ξοφλήσει πρόωρα τα δανεικά στο ΔΝΤ και σε άλλους πιστωτές. Αυτό το εκτιμούν οι αγορές που άλλοτε μας έβγαζαν στη σέντρα και μας είχαν κάνει βορά του κόσμου, αλλά σήμερα δεν είμαστε πια το αγαπημένο ζωάκι τους. Σήμερα έχουν πιο σοβαρές δουλειές: τα θηριώδη χρέη της Ιταλίας, της Γαλλίας, ακόμη και της Γερμανίας, φυσικά των ΗΠΑ, τα θηριώδη χρέη όλου του κόσμου, που μετά την πανδημία, την ενεργειακή και την πληθωριστική κρίση έφτασαν τα 324 τρισ. δολάρια. Που σημαίνει πολύ απλά ότι οπουδήποτε σκάσει ένα κρατικό χρέος, τα όρνια θα πέσουν για να πάρουν ό,τι μπορούν από το πτώμα του. Από την Ελλάδα, ό,τι φάγανε φάγανε την προηγούμενη δεκαπενταετία, τώρα έχει απομείνει ο κατιμάς.

Με λίγα λόγια, το σαξές στόρι που πουλάει η κυβέρνηση για τη διαχείριση του χρέους, εκτός του ότι μιλάει για τις δικές μας λίβρες κρέας που τάισαν τα ζόμπι της χρεοκρατίας, βασίζεται μόνο στο ότι τα ίδια ζόμπι ορέγονται πια μεγαλύτερες, πιο ζουμερές λείες.

ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ

Η τάση που έχουν τα χρέη να αυξάνονται ταχύτερα από τη δυνατότητα του πληθυσμού να τα αποπληρώσει είναι μια βασική σταθερά σε όλη την καταγραμμένη Ιστορία. Τα χρέη διογκώνονται με γεωμετρική πρόοδο απορροφώντας το πλεόνασμα και υποβαθμίζοντας όλο και μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού σε κατάσταση αναγκαστικής εργασίας έναντι της υπερχρέωσής του. Για την αποκατάσταση της οικονομικής ισορροπίας η κραυγή του αρχαίου κόσμου για ακύρωση του χρέους διαλαλεί τι έκαναν τα κράτη της Εγγύς Ανατολής της Εποχής του Χαλκού με ένα απλό βασιλικό διάταγμα: διέγραφαν διαμιάς τα υπερτροφικά χρέη.

Michael Hudson, «Η δημοκρατία και το δημόσιο χρέος» (δημοσιεύτηκε στη «Frankfurter Algemeine Zeitung», 2011)

Μυριούχοι και εκατομμυριούχοι

 Η Εφημερίδα των Συντακτών, 3-4/5/2025

Ενώ εμείς ασχολούμαστε με τα Τέμπη, την κυβερνητική συγκάλυψη, την κοινοβουλευτική παρωδία, τις δημοσκοπήσεις, την αντοχή του Μητσοτάκη, το άλμα της Ζωής, τις χαμηλές πτήσεις της Κεντροαριστεράς, τα σενάρια επιστροφής του Τσίπρα, τα τιμολόγια ρεύματος, την επίμονη ακρίβεια, τους δασμούς του Τραμπ, το μπλακάουτ στην Ιβηρική, τη γενοκτονία στη Γάζα, τα παζάρια για την Ουκρανία κι ό,τι τέλος πάντων συνθέτει το πανόραμα του κόσμου μας και του ελληνικού μικροκόσμου μας, στον μικρόκοσμο των εγχώριων σόσιαλ και στο διαδίκτυο κυριαρχούσε από την περασμένη Δευτέρα ένας «εκατομμυριούχος»: ο παίκτης Φίλιππος Μπεκιάρης που στο ομώνυμο τηλεπαιχνίδι κέρδισε 100.000 ευρώ.  

Για αρκετά 24ωρα ο τυχερός παίκτης έγινε λαϊκός ήρωα. «Χαμός στον Εκατομμυριούχο…», «Ετσι κέρδισε ο ΠΑΙΚΤΑΡΑΣ», «Παίκτης φαινόμενο», «Ο Φίλιππος έγραψε ιστορία», «Πέρασε στο πάνθεον (sic!) των τηλεπαιχνιδιών», «Η ερώτηση των 100.000 ευρώ..» είναι μερικοί από τους τίτλους που συνόδευσαν τα γλαφυρά ρεπορτάζ για το τηλεπαιχνίδι , στο οποίο η χρυσή γνώση που έφερε στον παίκτη τα 100 χιλιάρικα ήταν η απάντηση στο ερώτημα τι σημαίνει «Χονγκ Κονγκ»: Αρωματικό λιμάνι. Ούτε εγώ το ήξερα, ο ΠΑΙΚΤΑΡΑΣ το ήξερε και πήρε τα ευρουλάκια. 

Τις εκδηλώσεις θαυμασμού και ειλικρινούς χαράς για τη νίκη του Φίλιππου τις ακολούθησαν και ρεπορτάζ ή συνεντεύξεις με λεπτομέρειες για το τι είναι, με τι ασχολείται, τι θα κάνει τα λεφτά. Κάπου διάβασα πως θέλει να χρηματοδοτήσει το διδακτορικό του, είναι απόφοιτος Νομικής, του ευχόμαστε τα καλύτερα. 

Είναι πολλά λεφτά τα 100.000 ευρώ; Εξαρτάται από το σε ποιου τον τραπεζικό λογαριασμό πάνε. Αν μπουν στον δικό μου, στον δικό σας, στου μέσου μισθωτού, νέου, αγρότη ή μικροεπιχειρηματία, προφανώς θα κάνουμε πάρτι, κυριολεκτικά, σαν την Βουγιουκλάκη στη «Μοντέρνα Σταχτοπούτα», «θα το κάψουμε απόψε, κυρ Στέφανε!». Αν τα 100.000 ευρώ πέσουν σ’ ένα λογαριασμό κάποιου Λάτση, ενός Μαρινάκη, ενός Προκοπίου, Γιαννακόπουλου, Βαρδινογιάννη, Περιστέρη, Μυτιληναίου δεν θα το πάρουν καν είδηση. Για κανένα Ζούκερμπεργκ, Αρνό, Μασκ, Μπέζος είναι βεβαίως περιττό να υποθέσουμε οτιδήποτε. 

Από ένα επίπεδο και πάνω, όταν ο ατομικός πλούτος ενός ανθρώπου μετριέται καθημερινά και δημόσια μετά κάθε χρηματιστηριακή συνεδρίαση, όταν από τη μια μέρα στην άλλη καθένας απ’ αυτούς μπορεί να κερδίζει ή να χάνει 1 ή 10 δισ. δολάρια, η ποσότητα του χρήματος που κατέχει δεν έχει καμιά απολύτως αξία για τον ίδιο. Αλλωστε οι αληθινά πλούσιοι, οι πραγματικοί εκατομμυριούχοι και δισεκατομμυριούχοι, δεν κατέχουν καν χρήμα σε οποιαδήποτε μορφή, φυσική ή άυλη. Εχουν διαχειριστές να ασχολούνται μ’ αυτό. Το δικό τους πορτοφόλι είναι απλώς το όνομά τους και η κεφαλαιοποίηση των επιχειρήσεών τους. Δεν θα ρωτήσουν ποτέ «πόσο κάνει;» ένα αυτοκίνητο, ένα σπίτι, ένα κινητό ή ένα πιάτο φαγητό σε καλό εστιατόριο. Θα ρωτήσουν «πόσο πάει;» όταν πρόκειται να εξαγοράσουν μια επιχείρηση, αλλά και σ’ αυτή την περίπτωση σπάνια η συναλλαγή είναι χρηματική, συνήθως είναι ανταλλαγή μετοχών, κι αυτές χρήμα είναι βέβαια, αλλά εταιρικό. Από έναν πραγματικά εκατομμυριούχο δεν θα ακούσεις ποτέ «δεν έχω ψιλά πάνω μου», γιατί δεν έχει ούτε χοντρά, ούτε την ερώτηση «έχεις POS, Iris, Revolut;» ή «δώσ’ μου το IBAN σου να σου βάλω τα λεφτά». 

Με λίγα λόγια η ποσότητα του χρήματος που κερδίζει ή κατέχει κάποιος έχει πραγματική σημασία μόνο για τους υποτελείς της οικονομικής πυραμίδας, για όσους στοιβάζονται στις ζώνες από τη μέση και κάτω. Γι’ αυτούς άλλωστε είναι και τα παιχνίδια τζόγου ή γνώσης με έπαθλο χρηματικό. Οι πλούσιοι σπάνια παίζουν κάτι για να κερδίσουν χρήματα, εκτός αν θεωρήσει κανείς παιχνίδι τα πονταρίσματα στις αγορές μετοχών, εμπορευμάτων, ομολόγων. Το μόνο παιχνίδι με χρήματα στο οποίο μπορεί κανείς να δει υπερπλούσιους είναι οι δημοπρασίες πανάκριβων έργων τέχνης. Αλλά εκεί παίζουν για να δώσουν χρήματα, δίνουν όλο και περισσότερα για να αποκτήσουν κάτι σπάνιο, όχι απαραίτητα γιατί το εκτιμούν ή τους αρέσει, αλλά γιατί ψυχαγωγούνται με την ιδέα να αποκλείσουν κάποιον άλλο επίδοξο συλλέκτη. Γενικώς οι αληθινοί εκατομμυριούχοι, όσο κι αν διαγκωνίζονται τόσο για την επίδειξη του πλούτου τους όσο και για τη (φορολογική) απόκρυψή του, είναι οι μόνοι κυριολεκτικά άφραγκοι. 

Επομένως στο ερώτημα «Ποιος θέλει να γίνει εκατομμυριούχος», όπως είναι ο πλήρης τίτλος του τηλεπαιχνιδιού στο οποίο για πρώτη φορά παίκτης κέρδισε 100.000, η απάντηση είναι: «Ολοι, εκτός από τους αληθινούς εκατομμυριούχους». Η λεπτομέρεια που κάνει τη διαφορά και προσδιορίζει το ταξικό πλαφόν πλουτισμού που επιτρέπεται στους τυχερούς ή στους διαβασμένους, ευφυείς και τολμηρούς παίκτες είναι ότι δεν μιλάμε καν για εκατομμύρια, αλλά για μερικές χιλιάδες, το πολύ μερικές δεκάδες χιλιάδες ευρώ. Μιλάμε μόνο για μύρια, με την αρχαιοελληνική σημασία της λέξης, που δήλωνε τον αριθμό 10.000. Αρα ο σωστός τίτλος για το τηλεπαιχνίδι θα ήταν «Ποιος θέλει να γίνει μυριούχος» και οι φτωχομεσαίοι, που συνωθούνται στις εταιρείες παραγωγής των τηλεπαιχνιδιών μήπως και επιλεγούν να απαντήσουν σε ερωτήσεις, να λύσουν γρίφους ή να γυρίσουν τον τροχό της τύχης, υποψήφιοι μυριούχοι. 

Κατά κάποιο τρόπο οι χρηματικές «ταρίφες» των τηλεπαιχνιδιών προσδιορίζουν συμβολικά τα ταξικά όρια στα δικαιώματα πλουτισμού στην οικονομία των ίσων ευκαιριών. Ενας απόφοιτος Νομικής από μικρομεσαία οικογένεια δικαιούται να κερδίσει μέχρι 100.000 ευρώ, με τα οποία μπορεί να πάρει το πολύ ένα μεταχειρισμένο δυάρι στο Παγκράτι. Μια μισθωτή λίγο πάνω από τον κατώτατο μπορεί να διεκδικήσει σε άλλο τηλεπαιχνίδι μέχρι 10.000, με τα οποία δεν παίρνει ούτε μισό αυτοκίνητο, αλλά μπορεί να κάνει ένα ταξίδι με την οικογένεια. Ενας επίδοξος μικροεπιχειρηματίας μπορεί να πει την ιδέα του στο επενδυτικό ριάλιτι «Dragons’ Den», αλλά το καλύτερο που θα κερδίσει είναι η χρηματοδοτική πατρονία από τους επηρμένους και πετυχημένους κριτές του, που ποτέ δεν μπήκαν στον κόπο να εξηγήσουν από πού προήλθε η επιτυχία και τα απροσδιόριστου ύψους λεφτά τους. 

Αντίθετα, στα ψηλά πατώματα της πυραμίδας, στο καθημερινό οικονομικό παιχνίδι των αγορών, δεν υπάρχει όριο στο πόσο μπορεί να αυξήσουν τα χρήματα και τον πλούτο τους οι CEO, οι μεγαλομέτοχοι, οι παίκτες των χρηματιστηρίων, οι ραντιέρηδες του real estate και των παχυλών αποταμιεύσεων. Το δικαίωμα των εκατομμυριούχων να γίνουν δισεκατομμυριούχοι και των δισεκατομμυριούχων να γίνουν τρισεκατομμυριούχοι είναι απεριόριστο. 

Το χρήμα είναι τελικά ένα κοινωνικό σύνορο που χωρίζει τους μυριούχους από τους εκατομμυριούχους του κόσμου μας. Και η υπέρβασή του προφανώς δεν είναι υπόθεση ούτε καλών γνώσεων ούτε μεγάλης κωλοφαρδίας. 

ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ 

Από τότε που 'φτιαξε ο Θεός την πλάση

Ενα πράγμα μου 'φταιξε, μου 'φταιξε, μου 'φταιξε

Ο φτωχός ο άνθρωπος τι είχε να περάσει

Που πανάθεμα το μήλο και την Εύα την μπιρμπίλω

Του παράδεισου το τζάμπα μια για πάντα είχε χάσει

Κι όπως έχει η βδομάδα τα μερόνυχτα εφτά

Η ζωή μας η ρημάδα δε φτουράει χωρίς λεφτά

Τα λεφτά, τα λεφτά, ποιος τ' ανακάλυψε

Τα λεφτά, τα λεφτά, την πορτοφόλα

Τα λεφτά, τα λεφτά, και μας παράλειψε

Τι παθαίνει ο άνθρωπος με του παρά τη φόλα

Τα λεφτά, τα λεφτά, τα εκατομμύρια

Τα λεφτά, τα μπερντέ, τα μπικικίνια

Τα ψιλά, τα χοντρά, τριάντα αργύρια

Στο καζίνο την πατάς εφόσον έχεις γκίνια

Λίνα Νικολακοπούλου, Σταμάτης Κραουνάκης, «Τα λεφτά» (από το άλμπουμ «Σπεράντζα», 2005)

Το πλεόνασμα του Θωμά του Απίστου

Η Εφημερίδα των Συντακτών, 26-27/4/2025

Caravaggio, "Η απιστία του Αγίου Θωμά"

 Προσυπογράφω λέξη προς λέξη όσα είπε προ ημερών η διευθύντρια του ΔΝΤ, Κρισταλίνα Γκεοργκίεβα, υποδεχόμενη στην Ουάσινγκτον το νέο «θείο βρέφος» το οποίο ανεσύρθη από τη «γαλάζια» θερμοκοιτίδα έπειτα από μακρά κύησή του σε «πράσινη» μήτρα. «Αυτό που βλέπουμε στην Ελλάδα θέλουμε να το δούμε παντού» είπε η Γκεοργκίεβα ενώπιον Πιερρακάκη, ο οποίος, υποθέτω, θεωρεί εαυτόν βασικό συντελεστή του θαύματος των θαυμάτων, της νεκρανάστασης της ελληνικής οικονομίας εκ του μνημονιακού τάφου της.   

Για να είμαστε δίκαιοι βεβαίως, οφείλουμε να αποδώσουμε το παγκόσμιο θαύμα της ελληνικής νεκρανάστασης εξ αδιαιρέτου στις κυβερνήσεις της τελευταίας δεκαπενταετίας ή, αν θέλουμε μια δίκαιη ποσόστωση, στα κόμματα που ηγήθηκαν αυτών, ήτοι διαδοχικά ΠΑΣΟΚ, Ν.Δ., ΣΥΡΙΖΑ με ένα 30% έκαστο, αφήνοντας ένα 10% να το μοιραστούν οι μικροί πλην απαραίτητοι και εξαφανισμένοι πλέον εταίροι τους. Κανένα θαύμα δεν γίνεται χωρίς τον προδότη Ιούδα του, τον λιπόψυχο Πέτρο του, τον δύσπιστο Θωμά του, εννοείται και τον Καϊάφα ή τον Πιλάτο του, χωρίς ωστόσο οι τελευταίοι να δικαιούνται μέρισμα επιβράβευσης. 

Αφού αποδώσαμε, πιστεύω δικαίως, τα του Καίσαρος τω Καίσαρι και τα του Θεού τω Θεώ -για να παραμείνουμε σε πνεύμα πασχαλινό και αναστάσιμο-, οφείλουμε να αξιολογήσουμε το θαύμα αυτό καθεαυτό. Η Κρισταλίνα Γκεοργκίεβα, όπως παλαιότερα η προκάτοχός της στον θρόνο της «Διεθνούς Νομισματικής Τοκογλυφίας» (ΔΝΤ), Κριστίν Λαγκάρντ (σ.σ. Κριστίν, Κρισταλίνα, κάτι βαθιά χριστιανικό και μεταφυσικό παίζει εδώ. Μπας και οι πρωθιέρειες του Ταμείου είναι θηλυκές μετενσαρκώσεις του αναστάντος;), για αρκετά χρόνια μετά τη θανατηφόρα μνημονιακή θεραπεία στην οποία υποβλήθηκε η ελληνική οικονομία με τα δημοσιονομικά ματζούνια του ΔΝΤ και της Ε.Ε., αμφέβαλλε σοβαρά για το αν το θαύμα της ανάστασης είχε συντελεστεί. Οι εκθέσεις του ΔΝΤ ήταν πάντα αρκετά κλικ πιο δύσπιστες από αυτές των Ευρωπαίων εταίρων-δανειστών-σταυρωτών-σωτήρων. Οταν οι μνημονιακές κυβερνήσεις, ιδιαίτερα αυτές του Σαμαρά το 2014 και του ΣΥΡΙΖΑ/ΑΝ.ΕΛΛ. το 2018 πανηγύριζαν κάποια ίχνη ανάκαμψης, τα χλιαρά χειροκροτήματα των αγορών ή την τυπική ολοκλήρωση των μνημονίων, το ΔΝΤ έβαζε πάντα ένα «ναι μεν, αλλά» στα συμπεράσματά του.  

Με λίγα λόγια το ΔΝΤ κρατούσε πάντα για τον εαυτό του τον ρόλο του Θωμά ως προς τα αναπτυξιακά επιτεύγματα του «Ελληνα ασθενή» της ευρωζώνης, απαιτώντας κι άλλες, ισχυρές δόσεις σταύρωσης, περισσότερη θανατηφόρα λιτότητα, περισσότερα καρφιά σε χέρια και πόδια, περισσότερα λογχίσματα στον κορμό, στις πλάτες, στα πλευρά –τα λακτίσματα και τα μαστιγώματα δεν μετράνε. Ζητούσε να ψηλαφήσει, σχεδόν σαδιστικά, πολλά τραύματα στο σώμα της καθημαγμένης ελληνικής οικονομίας. Ηθελε πολύ θάνατο για να πιστοποιήσει την ελάχιστη ανάστασή της. 

Ποιος ήταν ο λόγος αυτής της δυσπιστίας; Η Ελλάδα υποβλήθηκε στο πιο ακραίο πείραμα «εξυγίανσης» των δημόσιων οικονομικών της βάσει των γνωστών-αγνώστων βουλών των (πολλών) Κυρίων της και κυριότατα του ίδιου του ΔΝΤ, από του οποίου τις θανάσιμες συνταγές οι ευρωπαίοι Κύριοι κρατούσαν μόνο τη μακρά σειρά βασανιστηρίων πτωχοποίησης («εσωτερικής υποτίμησης»), αλλά απέρριπταν μετά βδελυγμίας κάθε ιδέα κουράς του χρέους που οι ίδιοι με ζήλο κρατούσαν, όπως ο Σάιλοκ το συμβόλαιό με τον Αντόνιο για τη λίβρα κρέας που θα 'κοβε απ’ το σώμα του αν ο αφελής νεαρός αθετούσε τα δανειακά δεσμά του. Η αμφιβολία του ΔΝΤ ήταν η απόσταση που ήθελε να κρατήσει για το παταγώδες φιάσκο της δικής του συνταγής. Δεν έφταιγε αυτό που η Ελλάδα έχασε το 30% του ΑΕΠ της και εκτόξευσε το δημόσιο χρέος της από τα 300 δισ. ευρώ το 2009 στα 350 δισ. σήμερα, φταίνε οι Ευρωπαίοι συνεταίροι του που δεν κάναν καλά τη βρομοδουλειά. Αυτοί φταίνε που καθυστέρησε η νεκρανάσταση της ελληνικής οικονομίας, αυτός είναι ο λόγος που το ΔΝΤ αμφέβαλλε ως Θωμάς για τις αναστάσεις που πανηγύρισαν οι ελληνικές κυβερνήσεις από το 2018 (λήξη τρίτου Μνημονίου) μέχρι και το 2022 (έξοδος από την Ενισχυμένη Εποπτεία). 

Τι άλλαξε και το ΔΝΤ μπαίνει στη χορεία των απανταχού γης θαυμαστών του ελληνικού θαύματος, κατ’ άλλους θαύματος Μητσοτάκη; Αν υποθέσουμε ότι οι αξιολογήσεις του Ταμείου για το αναπτυξιακό σφρίγος του εγχώριου κρατικοδίαιτου καπιταλισμού είναι ειλικρινείς, μπορούμε να διατυπώσουμε δυο-τρεις λόγους αυτής της μεταστροφής:

Πρώτον, το ΔΝΤ έχει πάρει τη λίβρα κρέας που του αναλογούσε για όσα μας είχε δανείσει, αφού εξοφλήθη από το 2022 από τον γενναιόδωρο Κυριάκο. 

Δεύτερον, με δεδομένο ότι οι αποπληρωμές χρέους και η εξαφάνιση των ελλειμμάτων γίνονται με τις δόσεις σάρκας που αφαιρούνται κάθε χρόνο από το σώμα της ελληνικής κοινωνίας και μετενσαρκώνονται σε πλεονάσματα, το ΔΝΤ έχει κάθε λόγο όχι μόνο να βάζει τον δάκτυλον επί τον τύπον των ήλων, αλλά να τον χώνει όσο πιο βαθιά γίνεται στην πληγή για να βεβαιωθεί ότι η αναστάσα Hellas δεν είναι απλώς ζωντανή, αλλά τσιρίζει από τον πόνο. Κι αυτό χάρη στον σαδομαζοχιστικό ζήλο της κυβέρνησης Μητσοτάκη, που εξαφάνισε και ο τελευταίο ίχνος αμφιβολίας του άπιστου Θωμά της διεθνούς Πίστης (της τραπεζικής). 

Τρίτον, το πλεόνασμα του Θωμά, που είναι σάρκα δική μου, δική σας, όλων των υποτελών τάξεων και ατόμων της ελληνικής αποικίας χρέους, περιφέρεται διεθνώς ως παγκόσμιο παράδειγμα επιτυχίας εν όψει μιας παγκόσμιας, παταγώδους αποτυχίας. Για την ακρίβεια της κατάρρευσης που μπορεί να επέλθει αν ο εμπορικός πόλεμος του Τραμπ κλιμακωθεί ανεξέλεγκτα. Η Ελλάδα είναι το παιδαγωγικό υπόδειγμα του τι πρέπει να υποστούν οι πιο ευάλωτες και πιο εξαρτημένες από το διεθνές εμπόριο οικονομίες, όταν αποκαθηλωθούν από τον σταυρό της ύφεσης και ενταφιαστούν σε βαθύ τάφο λιτότητας, για να αναστηθούν όχι σε τρεις μέρες, αλλά σε τρία ατέρμονα τέρμινα. 

Στο μεταξύ η δημοσιονομικά αναστάσα Hellas θα επιδεικνύεται ως τρόπαιο από τον πολιτικά ημιθανή ένοικο του Μαξίμου, όχι με το πρωτόκολλο του Ευαγγελίου μετά την αυτοψία του Θωμά, αλλά με τον τρόπο της Αρετής και του Κωσταντή από το «Τραγούδι του νεκρού αδερφού»: «Για δες θάμα κι αντίθαμα/ οπού ‘γινε στον κόσμο/ τέτοια πανώρια λυγερή/ να σέρνει αποθαμένος». 

ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ 

Ευλογημένη να 'ναι η αμφιβολία!

Σας συμβουλεύω να τιμάτε χαρούμενα και προσεχτικά εκείνον

που το λόγο σας ξετάζει σαν κάλπικη μονέδα!

Αμποτε να 'σαστε συνετοί και να μη δίνετε το λόγο σας με σιγουριά πάρα πολλή.

Την ιστορία διαβάστε και θα δείτε την ξέφρενη φυγή ανίκητων στρατών.

Παντού κάστρα απάτητα κυριεύονται

και της Αρμάδας τα καράβια, που ήταν αμέτρητα σαν έκανε πανιά, στο γυρισμό εύκολα τα μετρούσες.

Ετσι μια μέρα στάθηκε ένας άνθρωπος στην απάτητη βουνοκορφή

κι ένα πλεούμενο έφτασε στην άκρη της απέραντης της θάλασσας.

Α!, όμορφο που 'ναι το κούνημα του κεφαλιού για τις «ατράνταχτες» αλήθειες!

Α!, θαρρετή που 'ναι η φροντίδα του γιατρού για τον άρρωστο που γιατρεμό δεν έχει!

Μα απ’ όλες τις αμφιβολίες ομορφότερη είναι, σαν οι φοβισμένοι αδύναμοι

σηκώνουν το κεφάλι και παύουν να πιστεύουν στων τυράννων τους τη δύναμη!

Α!, με πόσο κόπο καταχτήθηκε κείνο το σοφό αξίωμα!

Πόσες θυσίες κόστισε!

Μπέρτολτ Μπρεχτ, «Εγκώμιο στην αμφιβολία» (1936), μετάφραση Μάριου Πλωρίτη

Λέτε ο Τραμπ να μας κάνει όλους νεοφιλελεύθερους;

 Η Εφημερίδα των Συντακτών, 18-20/4/2025

Γένοβα, 2001. Η πιο μαζική και εκρηκτική διεθνής διαδήλωση κατά της παγκοσμιοποίησης. Οχι, δεν ήταν και ο Τραμπ ανάμεσά στους διαδηλωτές. 

Πώς το έλεγε ο Βογιατζής στο «έπος» Δαλιανίδη «Γοργόνες και μάγκες»; «Να δεις που αυτή μέχρι και το μουστάκι θα σε βάλει να ξυρίσεις» ήταν η προφητεία του για τον μπουζουκοπαίχτη Γεωργίτση που είχε ερωτοχτυπηθεί με την ποπ ανταγωνίστρια Λάσκαρη. Και τελικά το ξύρισε.

Κάπως έτσι μπορεί να αισθάνονται όσοι παρακολουθούν εμβρόντητοι τον δασμολογικό πόλεμο που κήρυξε ο Ντόναλντ Τραμπ στην «καπιταλιστική ανθρωπότητα», διακηρύσσοντας ορθά-κοφτά ότι πρέπει να μπει ένα τέλος στην παγκοσμιοποίηση και στη νεοφιλελεύθερη ιδέα των παγκοσμίως ανοικτών αγορών. 

Αλήθεια, ήταν ο Τραμπ στη «μάχη του Σιατλ» το 1999, στην πολιορκημένη από χιλιάδες διαδηλωτές σύνοδο υπουργών του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου; Τι θέση είχε άραγε τότε; Το βιογραφικό του λέει ότι ακόμη πάλευε με χρεοκοπίες και τηλεοπτικά σόου. Μήπως ήταν στο Πόρτο Αλέγκρε; Ή στη Γένοβα το 2001, στη μεγαλύτερη σύγκρουση του τότε μαχητικού, μαζικού και πολύχρωμου κινήματος κατά της «νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης» με τους G8 και την ιταλική αστυνομία; Οχι, δεν υπάρχει καμιά μαρτυρία γι’ αυτό. Του Τραμπ τότε του ήταν μάλλον αδιάφορη η παγκοσμιοποίηση - τα καζίνα και τα ξενοδοχεία του ήταν εγχώριας κατανάλωσης και η πιο κοσμοπολίτικη διάστασή του ήταν μερικά περάσματα σε κινηματογραφικές χολιγουντιανές κωμωδίες. 

Αλλά με τη νέα κατάσταση που έχει επιβάλει στη διεθνή οικονομία ο κιτρινομάλλης πλανητάρχης στη δεύτερη θητεία του, με τις κυβερνήσεις του καπιταλιστικού σύμπαντος που μέχρι προ ολίγων μηνών υπεράσπιζαν τα «ανοικτά σύνορα» για αγαθά και κεφάλαια (εννοείται όχι για ανθρώπους!) να ανασύρουν από τις βιβλιοθήκες τα αραχνιασμένα εγχειρίδια προστατευτισμού, είναι βέβαιο ότι και κάποιοι άλλοι, στα αριστερά του πολιτικού φάσματος, έχουν (έχουμε, οφείλω να ομολογήσω) περιέλθει σε ιδεολογική αμηχανία. 

Αλήθεια, τι ακριβώς υπερασπίζεται όποιος αντιτίθεται στον εμπορικό πόλεμο του Τραμπ και στον ανταγωνισμό των κρατών στην επιβολή δασμών; Τους κανόνες που σάρωσαν και το ελάχιστο τείχος προστασίας που προσπαθούσαν να υψώσουν οι πιο αδύναμες χώρες για να προστατέψουν την εγχώρια παραγωγή τους; Την ελευθερία των πολυεθνικών να σκορπίζουν την παραγωγή και διακίνηση των προϊόντων τους σε πέντε ηπείρους και πέντε ωκεανούς κυνηγώντας φτηνές πρώτες ύλες και φτηνή εργατική δύναμη; Το δικαίωμα ενός αμερικανικού ομίλου να στραγγίζει τον ορυκτό πλούτο μιας ασιατικής χώρας, την ελευθερία ενός Ρώσου ολιγάρχη να αγοράζει μια ποδοσφαιρική ομάδα στην Αγγλία ή ένα ορυχείο χρυσού στην Αφρική, τη δυνατότητα μιας κινεζικής κρατικής εταιρείας να κάνει αγρο-ιμπεριαλισμό, δεσμεύοντας εκατομμύρια στρέμματα στη Μαδαγασκάρη για μονοκαλλιέργειες που εξασφαλίζουν διατροφική επάρκεια για την Κίνα, αλλά καταστρέφουν έναν παράδεισο βιοποικιλότητας; 

Τα ερωτήματα αποκαλύπτουν την αντίφαση στην οποία έχει περιέλθει ο κόσμος, μετά μια τριακονταετία συστηματικής «εκπαίδευσης» στην ελευθερία των αγορών, και δη με το μοντέλο που επέβαλε ο ακραίος νεοφιλελευθερισμός ο οποίος είχε καταλάβει την πολιτική και την οικονομία. Οι ίδιοι οι νεοφιλελεύθεροι, που μετά μια δεκαπενταετία απόκλισης από το φαντασιακό μοντέλο τους λόγω διεθνούς χρηματοπιστωτικής κρίσης και πανδημίας είχαν λουφάξει, θεωρώντας πως έχουν χάσει το παιχνίδι με τα πειράματα κρατικού καπιταλισμού από κυβερνήσεις και κεντρικές τράπεζες, έχουν δει στον Τραμπ την ευκαιρία μιας ρεβάνς. Γιατί πιστεύουν πως απέναντι στην αλλοπρόσαλλη, τυχοδιωκτική πολιτική της ηγεσίας των ΗΠΑ, ξαφνικά η λοιπή ανθρωπότητα καλείται να υπερασπίσει τον αγνό παρθένο νεοφιλελευθερισμό. Ολοι μας: από την ελευθεριακή και την παραδοσιακή Αριστερά μέχρι την εθνικιστική Ακροδεξιά. 

Δείτε με πόσο ενθουσιασμό γιορτάζει τον ιδεολογικό της «θρίαμβο» η Allison Schrager, οικονομολόγος και χρονογράφος στο Bloomberg: «…Είμαι περήφανη νεοφιλελεύθερη και, αφού οι δασμοί του προέδρου Ντόναλντ Τραμπ καταστρέψουν ό,τι έχει απομείνει από τη μετα-νεοφιλελεύθερη παγκόσμια τάξη, ο ίδιος ο νεοφιλελευθερισμός θα είναι έτοιμος να επιστρέψει...Και ξαφνικά, όλοι εκτιμούν τις αρετές του νεοφιλελευθερισμού…Η νοσταλγία για τον νεοφιλελευθερισμό, όπως η νοσταλγία για τα περισσότερα πράγματα, θα βαθύνει με την πάροδο του χρόνου. Και μέρος αυτής της νοσταλγίας θα είναι η ορατή ζημιά που θα προκαλέσουν στην οικονομία οι δασμοί του Τραμπ».

Εναν βαθμό ρεαλισμού έχει η εκτίμηση της θερμής νεοφιλελευθερίτσας. Το γεγονός ότι είδαμε στις ίδιες τις ΗΠΑ κυρίως και λιγότερο στην Ευρώπη μαζικές διαδηλώσεις κατά των δασμών έχει μια παραδοξότητα. Εντάξει, είναι λογικό ο μέσος Αμερικανός καταναλωτής να φοβάται μια μεγάλη αύξηση τιμών σε εισαγόμενα είδη, ο μέσος Αμερικανός επιχειρηματίας να υπολογίζει με πανικό πόσο θα αυξηθούν τα κόστη παραγωγής και θα συρρικνωθούν οι πωλήσεις του. Aλλά αναρωτιέμαι αν ανάμεσα στους διαδηλωτές ήταν και κάποιοι μεσήλικες ή και υπερήλικες πια ακτιβιστές του Σιάτλ και της Γένοβας, συναγωνιστές του Κάρλο Τζουλιάνι, που σε ηλικία μόλις 23 ετών, το 2001, δολοφονήθηκε από την ιταλική αστυνομία, σε υπεράσπιση της Συνόδου G8. 

Τι θέση παίρνει, άραγε, σήμερα το πνεύμα της Γένοβας (ό,τι έχει απομείνει απ’ αυτό) απέναντι στην επιχείρηση αντιστροφής της παγκοσμιοποίησης, που είναι βέβαιο ότι θα την πληρώσουν τα φτωχότερα έθνη και οι φτωχότερες τάξεις; Είναι η αντίθεση στον εμπορικό και δασμολογικό πόλεμο μια προσχώρηση στη νεοφιλελεύθερη, καπιταλιστική παγκοσμιοποίηση; Θα μας κάνει ο Τραμπ, θέμε-δε θέμε, όλους νεοφιλελεύθερους; 

Προφανώς και οι «Γενοβέζοι» του πλανήτη πρέπει να κάνουν την ανασκόπησή τους, να επανεξετάσουν την οπτική τους στον κόσμο. Υπάρχει καλός και υπάρχει κακός, καταστρεπτικός προστατευτισμός. Υπάρχει ληστρικό και υπάρχει δίκαιο ελεύθερο εμπόριο. Υπάρχουν καλοί και υπάρχουν κακοί δασμοί. Υπάρχουν καλές και υπάρχουν κακές, ετεροβαρείς διεθνείς εμπορικές συμφωνίες. Υπάρχει η παγκοσμιοποίηση των λαών, των υποτελών τάξεων, των κινημάτων (για την ακρίβεια, τώρα δεν υπάρχει) και υπάρχει η παγκοσμιοποίηση των πολυεθνικών, των ολιγοκρατών, του υπερπλούσιου 1% της ανθρωπότητας (αυτή υπάρχει στα σίγουρα, με δασμούς και άνευ). Το θέμα για κάθε εναλλακτική ήταν, είναι και θα είναι: από ποιον, για ποιον, ενάντια σε ποιον; 

ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ 

Νομίζω πως είναι λίγο αστείο σήμερα οι άνθρωποι να μιλάνε για καπιταλισμό. Δεν υπάρχει τέτοιο πράγμα. Καμία χώρα, καμία επιχειρηματική τάξη δεν ήταν ποτέ πρόθυμη να υποταχθεί στην ελεύθερη αγορά, στην πειθαρχία της ελεύθερης αγοράς. Οι ελεύθερες αγορές είναι για τους άλλους. Για παράδειγμα, ο Τρίτος Κόσμος είναι Τρίτος Κόσμος επειδή του επιβλήθηκαν με το ζόρι οι ελεύθερες αγορές. Εν τω μεταξύ, οι «φωτισμένες» χώρες, η Αγγλία, οι Ηνωμένες Πολιτείες κι άλλες, κατέφυγαν σε μαζική κρατική παρέμβαση για να προστατεύσουν την ιδιωτική ισχύ, και εξακολουθούν να το κάνουν. Αυτό ισχύει μέχρι σήμερα…Σχεδόν ολόκληρη η δυναμική οικονομία στις Ηνωμένες Πολιτείες βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στην κρατική πρωτοβουλία και παρέμβαση: υπολογιστές, διαδίκτυο, τηλεπικοινωνίες, αυτοματισμοί, φαρμακευτικές, ό,τι θέλετε. Αν το ψάξετε, θα βρείτε μαζική καταλήστευση της κοινωνίας, δηλαδή, ένα σύστημα στο οποίο με το ένα ή το άλλο πρόσχημα το κοινό πληρώνει το κόστος και αναλαμβάνει τα ρίσκα, ενώ το κέρδος ιδιωτικοποιείται. Αυτό απέχει πολύ από μια ελεύθερη αγορά. Η ελεύθερη αγορά είναι σαν αυτό που υπέστη η Ινδία για διακόσια χρόνια, όπως και το μεγαλύτερο μέρος του υπόλοιπου Τρίτου Κόσμου.

Νόαμ Τσόμσκι, «Κυριαρχία και Παγκόσμια Τάξη», ομιλία στο Πανεπιστήμιο του Κάνσας, 20/9/1999

Το ισοζύγιο σταυρώσεων και αναστάσεων

Η Εφημερίδα των Συντακτών, 12-13/4/2025

Francis Bacon, τρεις σπουδές για μια σταύρωση (1962), μουσείο Guggenheim N.Y.

 Αν θεωρήσουμε τον θάνατο απλώς ένα στάδιο προς την αέναη ανακύκλωση των βασικών συστατικών της ζωής, από σήμερα (Σάββατο του Λαζάρου) μπαίνουμε στη σημαντικότερη (συμβολικά) ετήσια ανακύκλωση του αρχέγονου μύθου: θάνατος, ανάσταση, κι άλλος θάνατος, κι άλλη ανάσταση. Δικαιούμαι κι εγώ να ανακυκλώσω το πασχαλιάτικο έθιμο της στήλης από συστάσεώς της να ενδοσκοπεί, ολίγον σαρκαστικά, στον θεμελιώδη χριστιανικό μύθο. Η παρακάτω εκδοχή έρχεται από το μακρινό 2007, αλλά ριζικά ανακαινισμένη: 

                                                         ***

Εσείς τώρα μπορεί φορτώνετε βαλίτσες, να γεμίζετε τα πόρτ μπαγκάζ με όλα τα ανθρώπινα αξεσουάρ του θείου πάθους  –το κοστούμι της Λαμπρής, το λινό κίτρινο φόρεμα, τις λαμπάδες, το ποδήλατο του παιδιού, τα καλλυντικά της μαμάς, το laptop του μπαμπά, τους φορτιστές των κινητών όλης της οικογένειας. Παλιότερα θα περιλαμβάνατε και μια παχυλή, σαββατοκυριακάτικη εφημερίδα, αβέβαιη ανάμεσα στη θλίψη της σταύρωσης και στη χαρά της ανάστασης, προορισμένη να χρησιμοποιηθεί τελικά όχι τόσο για διάβασμα όσο για τη συλλογή των λιπαρών αποσταγμάτων του αμνού, του μόνου αληθινού θύματος στην ετησίως αναπαριστώμενη θυσία. Κι εμείς, οι εφημεριδάδες, έπρεπε να συμβάλουμε με γενναιοδωρία σ' αυτήν, συνένοχοι  μιας ιλαροτραγωδίας σε συσκευασία μπάρμπεκιου. Η συνενοχή έχει συρρικνωθεί πια στο ελάχιστο λόγω συρρίκνωσης στις κυκλοφορίες των εφημερίδων. Θυσία κι αυτές για κάποιαν άλλη, ψηφιακή ανάσταση. 

Η παρόρμησή μου να προσφεύγω στην κατ’ έθιμον βλάσφημη υπονόμευση του χριστιανικού μύθου δεν έχει σκοπό να προσβάλω τους πιστούς, ούτε να χλευάσω το αρχέγονο ορμέμφυτο της πίστης (σε τελική ανάλυση όλοι, θρησκευόμενοι, άθεοι ή αγνωστικιστές, είμαστε πιστοί). Αλλά για να ξορκίσω τη δική μου αμηχανία μπροστά στην εξαρθρωμένη πνευματικότητα, την υπερνικημένη από την «αισχρή αργυρολογία» που θα 'λεγε κι ο Πεντζίκης: «Κατσαρόλες, αυτοκίνητα, ραδιόφωνα, σκούπες ηλεκτρικές, πλυντήρια, λάμπες, πορτατίφ, υφάσματα γυναικεία και ανδρικά, τα πάντα εκποιούμενα κάνουν τον χώρο της προσευχής». Αλλά ποιος εκποιείται, τελικά; Ο σωρός των καταναλωτικών ερειπίων ή η ίδια η προσευχή; Ρωτήστε τα Jumbo ή τη Βαρβάκειο αγορά…

Εγώ βέβαια δεν είμαι από τους προσευχόμενους, δεν μου πέφτει λόγος. Αναρωτιέμαι όμως συχνά πόσα οφείλει ο χριστιανικός θρίαμβος στη συναλλαγή ζωής και θανάτου, σ’ αυτό το αβέβαιο ισοζύγιο από το οποίο άντλησε υπεραξίες εδώ και δυο χιλιάδες χρόνια. Υπεραξίες χειροπιαστές, καταμετρημένες σαν ομόλογα, παράγωγα ή μετοχές, με μίζες και προμήθειες για όλους τους νόμιμα και παράνομα εμπλακέντες στη μετατροπή του χριστιανισμού σε θρησκεία και τελικά σε ιδεολογία εξουσίας και επιβολής. Ο μόνος χαμένος από αυτή τη συναλλαγή μεταξύ του βιβλικού μύθου και της Ιστορίας είναι ο Ιούδας, που εξασφάλισε και θάνατο χωρίς ανάσταση και θέση στην Κόλαση και τη ρετσινιά του προδότη και μια βέβαιη οικονομική ζημία, αφού έκλεισε τη συμφωνία παράδοσης του Ιησού σε αργύρια και όχι χρυσία σε μια περίοδο που η αξία του ασημιού είχε κατρακυλήσει διεθνώς. Μετά την απομάκρυνση εκ του ταμείου της πίστης ουδέν λάθος αναγνωρίζεται.

Αλλά το πρόβλημα σήμερα δεν το έχει ο Ιούδας, που εξοβελίστηκε σ’ έναν ρόλο απεχθή για τις ανάγκες του χριστιανικού μύθου. Το πρόβλημα το έχει ο ίδιος ο μύθος και οι επαγγελίες του για κατατρόπωση του θανάτου, έστω και διά της ομοιοπαθητικής («θανάτω θάνατον πατήσας»), για μια μακρά σειρά σταυρώσεων που θα ανταμείβονται με ισάριθμες αναστάσεις. Αυτή δεν ήταν η συμφωνία; Η έννοια της θρησκευτικής πίστης σε όλες σχεδόν τις γλώσσες (din στα αραβικά, dat στα εβραϊκά, credo στα λατινικά, πίστη στα ελληνικά) έχει ακριβώς τη σημασία της πίστωσης. Μιας κατάθεσης στην τράπεζα των αξιών με την προσδοκία τόκου ή αυξημένης θείας χάρης. Δισεκατομμύρια άνθρωποι επί δύο χιλιάδες χρόνια επένδυσαν αφειδώς σε θυσίες, σε προσωπικές και συλλογικές σταυρώσεις, περιμένοντας το υπεσχημένο αντάλλαγμα. Το ισοζύγιο είναι ελλειμματικό. Από τη χριστιανική εξίσωση σταυρώσεων και αναστάσεων απουσιάζει κραυγαλέα το δεύτερο σκέλος. Οι πρώτες αποτελούν τη ζωντανή, σχεδόν καθημερινή πραγματικότητα της ανθρωπότητας. Οι δεύτερες έχουν καταντήσει μια νεκρή παρακαταθήκη, μια προθεσμιακή κατάθεση με μηδενικό επιτόκιο και σε προθεσμίες που υπερβαίνουν το προσδόκιμο επιβιώσεως του μέσου δυτικού ανθρώπου.

Η γραπτή ιστορία της ανθρωπότητας, που κατά το εν τρίτο αποτελεί και ιστορία του χριστιανισμού, είναι γεμάτη μαζικές σταυρώσεις, ανθρωποθυσίες και γενοκτονίες στο όνομα της πίστης. Αυτό είναι βέβαια αποκλειστικό προνόμιο του χριστιανισμού. Μάλλον είναι ίδιον κάθε πίστης που εξελίσσεται σε δύναμη επιβολής, όπως απέδειξε και η τύχη των –ισμών της εποχής. Αλλά ο χριστιανισμός διέστρεψε ακόμη και τη σημειολογία του βιβλικού μύθου, όπου θύμα είναι ο μετενσαρκωμένος Θεός και όχι οι άνθρωποι, ο σωτήρας και όχι οι σωζόμενοι. Οι ελέω Θεού αυτοκράτορες, οι Σταυροφόροι με τις ευλογίες του Πάπα, οι κονκισταντόρες,  οι «Μάστιγες του Θεού», οι μισθοφόροι-ιεραπόστολοι, οι ιεροεξεταστές, οι βασιλείς και ηγέτες της διαρκώς σπαρασσόμενης Ευρώπης, ακόμη και ο κιτρινομάλλης πλανητάρχης που επικαλείται την πίστη του για τους τυχοδιωκτισμούς που βυθίζουν τον πλανήτη στο χάος ή ευλογούν τη γενοκτονία των Παλαιστινίων, όλοι αυτοί έχουν υφάνει ένα παχύ στρώμα βίας, μίσους και επιβολής πάνω σε μια επαγγελία πάθους και λύτρωσης, αυτοθυσίας και απελευθέρωσης. Ο σωτήρας έγινε τιμωρός, το θύμα εκδικητής. Ο φόβος κατατρόπωσε την προσδοκία.

Ισως γι’ αυτό έχει αξία η θεμελιώδης υπόθεση του Καζαντζάκη στον «Τελευταίο πειρασμό». Τι θα συνέβαινε άραγε αν ο Ναζωραίος, όχι από ανθρώπινη αδυναμία, όχι από τη λαχτάρα της ζωής και της σάρκας, αλλά από τη θέση του ισχυρού άλλαζε το ουράνιο σχέδιο; Αν αντί του αδύναμου ανθρώπου που ψελλίζει «τετέλεσται», εμφάνιζε την όψη ενός παντοδύναμου όντος που κατέβαινε από τον σταυρό, διέλυε τις κουστωδίες των διωκτών του, επέβαλλε από την Πρώτη του Παρουσία τη δική του νέα τάξη πραγμάτων, έντυνε τους γυμνούς, χόρταινε τους πεινασμένους, συγχωρούσε τους αμαρτωλούς, απελευθέρωνε τους υπόδουλους, κατέλυε τους δυνάστες, «πατούσε» και τον θάνατο απαλλάσσοντάς μας από την αγωνία του τέλους; Μεταφυσικό το ερώτημα, αλλά το γεννά από μόνος του ο χριστιανικός μύθος.

Αν πάλι η ιστορία τέλειωνε εκεί, πάνω στον σταυρό, σ’ έναν θάνατο ταπεινωτικό όπως οι περισσότεροι θάνατοι, ίσως η συναλλαγή θανάτου και ζωής αποδεικνυόταν πιο κερδοφόρα. Ισως ο χριστιανισμός είχε κερδίσει εκείνη την πνευματική δύναμη που του στέρησε η μακρόχρονη ταύτιση με την εξουσία, η μεταλλαγή του σε οικονομικό μηχανισμό με απέραντη ισχύ και σε ιδεολογικό status τριών διαδοχικών εκμεταλλευτικών συστημάτων που έχει γνωρίσει η ανθρωπότητα, από τη δουλοκτησία μέχρι τον καπιταλισμό, που εξομοίωσε το αόρατο χέρι του Θεού με το εξίσου αόρατο χέρι της αγοράς.

Αλλά μετά δύο χιλιετίες συστηματικής εκπαίδευσης στην οικονομία της θυσίας, της στέρησης, της εγκράτειας και των μειωμένων προσδοκιών, μετά είκοσι αιώνες διάψευσης της επαγγελίας ότι «οι εκζητούντες τον Κύριον ουκ ελλαττωθήσονται παντός αγαθού», είναι λογικό να ξεθωριάζει η προσδοκία της ανάστασης.  

ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ

Οι πύλες του Αδη έσπασαν. Ανοιξαν, ξέφυγαν οι μεντεσέδες. Τα καρφιά που κρατούσαν τα πορτόφυλλα, κατάπεσαν και πατήθηκαν διά του Σταυρού. Εξήγειρε και ανήγειρε τους προγόνους, τον Αδάμ και την Εύα, ο Χριστός εκ του τάφου. Δύναμη, πλούτος, ισχύς, βασιλεία εγκόσμια, στην αλήθεια που εννοώ ακουμπούν και στηρίζονται. Στέκουν οι βασιλείς, ακούν τα παραγγέλματα, υπακούουν, σκύβουν, ταπεινώνονται μπροστά στον Θεοφόρο άνθρωπο. Γονυπετούν. Σηκώνουν πόλεμο. 

Νίκου Γαβριήλ Πεντζίκη, «Ο πεθαμένος και η ανάσταση»

Οι γάτες του Καρέα

Η Εφημερίδα των Συντακτών,  5-6/4/2025

Δείτε αυτή τη φωτογραφία, παρατηρήστε την καλά. Μια γατοπαρέα σ’ ένα δένδρο. Τρεις έπιασε η κάμερα του κινητού, ήταν και μια τέταρτη που παραμόνευε δυο μέτρα παραπέρα. Μην τις βλέπετε έτσι ατάραχες. Επίκειται μάχη. Γουργούριζαν άγρια από τον οίστρο τους. Δεν ξέρω ποια ήταν η θηλυκιά, ίσως αυτή που κάθεται στο πάνω πάνω κλαδί, στην «κορυφή της ερωτικής αλυσίδας», γιατί στην τροφική αλυσίδα είναι όλες ανεξαρτήτως φύλου κάτω κάτω, στον πάτο, από τα σκουπίδια σιτίζονται, αδέσποτες γαρ. Αυτή που είναι κάτω από το δένδρο ετοιμάζεται για ένα άλμα, ίσως αρπακωθεί με τον άλλο γάτο, για τη διεκδίκηση της «βασίλισσας», αλλά κι η τέταρτη, η εκτός φακού και κάδρου, που ήταν έτοιμη να ορμήσει, είχε ένα δισταγμό, ίσως λόγω της δικής μου αδιάκριτης παρουσίας, ίσως λόγω του ύψους που έπρεπε να υπερβεί. 

Εντάξει, οι γάτες του Καρέα, που είναι το ενδιαίτημα των συγκεκριμένων της φωτογραφίας, δεν είναι σαν τις γάτες του Αϊ-Νικόλα, τις γάτες του Σεφέρη, αλλά νομίζω ότι είναι εξίσου μάχιμες, θηλυκές και αρσενικές, κι αν παραστεί η ανάγκη μπορεί και να μας σώσουν, όπως έσωσαν την Κύπρο, πριν από σχεδόν 1.700 χρόνια. Την έσωσαν όχι από επιδρομείς και κατακτητές, αλλά από τα φίδια τα φαρμακερά που είχαν γεμίσει το νησί, έπειτα από χρόνια ξεραΐλας κι ανομβρίας. Αυτό λέει ο μύθος, αυτό λέει κι ο Σεφέρης για τις μαχητικές γάτες του Αϊ-Νικόλα, που απάλλαξαν τους καλογέρους και τους κατοίκους από τα φίδια, που δεν τους άφηναν να οργώσουν, να ποτίσουν, να θερίσουν, να βοσκήσουν, να ζήσουν τελικά. Βέβαια, τελικά οι γάτες εξολόθρευσαν μεν τα φίδια, αλλά εξολοθρεύτηκαν κι οι ίδιες από τόσο φαρμάκι που είχαν πιει. Οικονομία της φύσης, αλλά και σπατάλη της. 

Αλλά κι οι αδέσποτες γάτες του Καρέα, που έχουν δυο βήματα από τις αυλές, τις πιλοτές, τους δρόμους, τα πεζοδρόμια -πάντα δίπλα στους κάδους των σκουπιδιών, σχεδόν μόνη πηγή τροφής τους– πρόσβαση στο βουνό, τον Υμηττό, και καμιά φορά διασταυρώνονται με κάποια από τις λιγοστές, πεινασμένες αλεπούδες, τις χελώνες που ξύπνησαν από τη σύντομη χειμερία νάρκη τους, ίσως και κανένα φίδι (λίγα απέμειναν, πώς να γλιτώσουν κι αυτά, όχι απ’ τις γάτες, αλλά απ’ τη φωτιά ή τα μπετά), κι οι δικές μας γάτες, λοιπόν, θα μπορούσαν να είναι οι σωτήρες μας, αν τους δινόταν ευκαιρία. Είναι survivors οι γάτες της πόλης, όσες γλιτώνουν από τους τροχούς, τις φόλες, τους μπόγιες, την ασιτία. Είναι εφτάψυχες, χιλιετίες συνύπαρξης με τον άνθρωπο δεν έχουν σκοτώσει εντελώς μέσα τους τον θηρευτή, πίσω από το γοητευτικό βλέμμα, κάτω από την απαλή γούνα τους, μέσα στο μελωδικό νιαούρισμα ή στο τρυφερό γουργουρητό, παραμονεύει ο άρπαγας, με όλες τις αισθήσεις σε επαγρύπνηση, μια χρήσιμη δεξιότητα για τον μεγαλύτερο άρπαγα, τον καταστροφικότερο θηρευτή του πλανήτη. Ο άνθρωπος καλλιεργητής, ο άνθρωπος κτηνοτρόφος, όταν άφησε πίσω του τον άνθρωπο κυνηγό με τον πιστό κυνηγιάρη σκύλο του, βρήκε στο μικρόσωμο αιλουροειδές ένα χρήσιμο βοηθό για να φυλάξει σοδειές και ζώα από τα τρωκτικά και τους λιγότερο ορατούς εχθρούς. Δεν έδινε σημασία στη ράτσα ή στο χρώμα, όπως έλεγε κι ο Πρόεδρος Μάο, κι όχι μόνο αυτός, άσπρη γάτα, μαύρη γάτα, ποντίκια να πιάνει.

 Οι γάτες του Αϊ-Νικόλα, βεβαίως, έκαναν την υπέρτατη θυσία, όπως τουλάχιστον μας λέει ο Σεφέρης. Φαρμακώθηκαν από τα τόσα φίδια που εξολόθρευσαν. Ποιος ξέρει πόσες δαγκωματιές, πόσες δόσεις δηλητηρίου είχε στο σώμα της η τελευταία γάτα που πέθανε εκεί. Είχαν άραγε επίγνωση του θανάσιμου κινδύνου οι γάτες του Αϊ-Νικόλα ή έπεσαν θύματα των αρπακτικών ενστίκτων τους; Κανείς δεν μπορεί να πει με βεβαιότητα, αλλά ο θρύλος (και ο ποιητής) μας λέει ότι ο πόλεμος της μέρας και ο πόλεμος της νύχτας που δίναν οι γάτες με τα φίδια δεν ήταν χωρίς κάποια ανταπόδοση από τους καλόγερους του Αϊ-Νικόλα, ανταπόδοση που βασίστηκε στο ζωτικότερο ένστικτο όλων των ειδών, θηρευτών και θηραμάτων, άγριων και ήμερων: την πείνα. Οι καλόγεροι έτρεφαν τις γάτες, δυο φορές τη μέρα τις τάιζαν, μετά από κάθε έφοδο στα χωράφια, στο κυνήγι των φιδιών. Ηταν μια τίμια συναλλαγή αυτή, δεδομένων των συνθηκών, για να μπορέσουν να οργώσουν, να σπείρουν, να θερίσουν, να βοσκήσουν, δηλαδή για να μπορέσουν να φάνε κάποια στιγμή σαν άνθρωποι οι καλόγεροι, έπειτα από χρόνια αναβροχιάς, φόβου και στέρησης, έπρεπε να φάνε πρώτα οι γάτες. 

Οι γάτες της Αθήνας, οι γάτες του Καρέα, οι αδέσποτες γάτες των πόλεων, πώς να κάνουν τη θυσία, να πάρουν το ρίσκο, να παλέψουν με τα φίδια τα φαρμακερά (τα καημένα κι αυτά, τόσο αδικημένα από τους αρχαίους μύθους!), να χτυπηθούν, να λαβωθούν, να ματώσουν νηστικές, ανεπιθύμητες, ρυπαρές και φοβισμένες; Αν δεν τις θρέψει κανείς, πώς να μείνουν μάχιμες, εμπόλεμες, πρόθυμες να γίνουν ασπίδες και σωτήρες για τους μαλθακούς, απαθείς κι αμέριμνους ενοίκους του μοναστηριού; Νηστικό αρκούδι δεν χορεύει, νηστικιά γάτα δεν παλεύει. 

ΥΓ. Λέγεται πως ο Σεφέρης έπιασε να γράφει τις «Γάτες τ’ Αϊ-Νικόλα» στα μέσα της δεκαετίας του 1950, αλλά μόλις τον Φεβρουάριο του1969 δημοσίευσε ολοκληρωμένο το ποίημα, σαν μια αλληγορία για τις θυσίες κατά της τυραννίας, που ωστόσο ένα μήνα μετά έγινε ρητό κάλεσμα αντίστασης στη χούντα, με το ηχογραφημένο μήνυμα μέσω BBC («Βλέπω μπροστά μου τον γκρεμό όπου μας οδηγεί η καταπίεση που κάλυψε τον τόπο. Αυτή η ανωμαλία πρέπει να σταματήσει. Είναι εθνική επιταγή», κατέληγε το μήνυμα). Ισχύει για κάθε ανωμαλία, όπως αυτή που ζει η χώρα και πολύ περισσότερο ο κόσμος, στην εποχή μιας αλλόφρονος τυραννίας που ασκείται με το άλλοθι της νόμιμης διακυβέρνησης. Ζητούνται γάτες πρόθυμες να παλέψουν. Κατά προτίμηση, γάτες με πέταλα και στοιχειωδώς σιτιζόμενες. 

ΚΙΜΠΙ 

Kibi2g@yahoo.gr, kibi-blog.blogspot.com

ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ 

«Το μοναστήρι τ’ Αϊ-Νικόλα το είχαν τότε

Αγιοβασιλείτες καλογέροι

κι ούτε μπορούσαν να δουλέψουν τα χωράφια

κι ούτε να βγάλουν τα κοπάδια στη βοσκή·

τους έσωσαν οι γάτες που αναθρέφαν.

Την κάθε αυγή χτυπούσε μια καμπάνα

και ξεκινούσαν τσούρμο για τη μάχη.

Ολη μέρα χτυπιούνταν ώς την ώρα

που σήμαιναν το βραδινό ταγίνι.

Απόδειπνα πάλι η καμπάνα

και βγαίναν για τον πόλεμο της νύχτας.

Ητανε θαύμα να τις βλέπεις, λένε,

άλλη κουτσή, κι άλλη στραβή, την άλλη

χωρίς μύτη, χωρίς αυτί, προβιά κουρέλι.

Ετσι με τέσσερεις καμπάνες την ημέρα

πέρασαν μήνες, χρόνια, καιροί κι άλλοι καιροί.

Αγρια πεισματικές και πάντα λαβωμένες

ξολόθρεψαν τα φίδια μα στο τέλος

χαθήκανε· δεν άντεξαν τόσο φαρμάκι.

Ωσάν καράβι καταποντισμένο

τίποτε δεν αφήσαν στον αφρό

μήτε νιαούρισμα, μήτε καμπάνα.

Γραμμή!

 Τι να σου κάνουν οι ταλαίπωρες

παλεύοντας και πίνοντας μέρα και νύχτα

το αίμα το φαρμακερό των ερπετών.

Αιώνες φαρμάκι· γενιές φαρμάκι».

 

Γιώργου Σεφέρη, «Οι γάτες τ’ Αϊ-Νικόλα» (5 Φεβρουαρίου 1969)